Jak ważny jest słuch dla zachowania zdrowia na długie lata

Organizm ludzki starzeje się w tempie indywidualnym. Jest to proces naturalny, powszechny, rozciągnięty w czasie i dotyczy wszystkich komórek, tkanek i układów ciała. Pogarsza się między innymi czułość słuchu. Dotyczy to zwłaszcza słyszenia wysokich częstotliwości, tak bardzo potrzebnych do rozumienia mowy. Zmniejsza się też zakres słyszanych dźwięków. I tak na przykład, osoby młode słyszą w zakresie od 16 do 20 000 Hz. Wraz z upływem czasu, po 60. roku życia, górna granica wysokości słyszanych dźwięków obniża się do 5000 – 6000 Hz. Pojawiają się problemy ze słyszeniem dźwięków i wyrazistością słów. Niedosłuch, zwłaszcza w stopniu lekkim, jest często bagatelizowany i pacjenci czekają z decyzją o używaniu aparatów słuchowych. Czy jest to prawidłowe zachowanie? Jak niedosłuch wpływa na ogólną sprawność organizmu?

Słuch a wiek

Subiektywne odczucia pogorszenia słyszenia bywają różne. Zawsze jednak zmniejsza się komfort życia, a ubytek słuchu utrudnia codzienne funkcjonowanie i kontakt z ludźmi. Częstość występowania niedosłuchu rośnie wraz z wiekiem. Według różnych szacunków pomiędzy 65. a 74. rokiem życia niedosłyszy 25% ludzi, a powyżej 75. roku – 60-70%. Proces starzenia się narządu słuchu rozpoczyna się w 3-4 dekadzie życia. Jego postęp to rocznie 0,5 dB dla tonów niskich i 1-1,2 dB dla wysokich.[1]

Utrata dobrego słuchu wynika z degeneracji struktur ucha zewnętrznego, środkowego, komórek słuchowych w uchu wewnętrznym, nerwu słuchowego i ośrodków słyszenia w mózgu. Wzmacniają i przyśpieszają ten proces:

• praca w hałasie,
• przyjmowanie leków ototoksycznych,
• palenie papierosów,
• otyłość,
• przebyte choroby uszu, genetyczne skłonności,
• życie w kraju wysoko uprzemysłowionym, „rozwiniętym”.

Niedosłuch jest jednym z „wielkich problemów geriatrycznych” tuż po zapaleniach stawów, chorobach układu sercowo-naczyniowego i pogorszeniu wzroku. Najczęściej występuje w obu uszach, symetrycznie. Skutki tego procesu w wieku starszym to przede wszystkim:

• pogorszenie słyszenia wysokich tonów,
• pogorszenie rozumienia mowy, zwłaszcza w grupie osób i w hałasie,
• zaburzenia odbioru głośnych dźwięków (OWG+), nadwrażliwość,
• szumy uszne.

Zdrowie psychiczne

Niedosłuch zazwyczaj nie zagraża życiu (z pewnymi wyjątkami), ale niekorzystnie wpływa na zdrowie psychiczne. Pierwszy raz zbadano tę zależność u osób niedosłyszących w USA w National Health and Nutrition Examination Survey 2005-2010. Wykazano, że subiektywnie odczuwany i stwierdzony w badaniu audiometrycznym ubytek słuchu istotnie przyczynia się do pojawienia się objawów depresyjnych. Częstość występowania depresji była wyższa wśród osób dorosłych z niedosłuchem niż u osób z normą słuchu oraz częściej dotyczyła kobiet. Co ważne, wystąpienie nawet lekkiego pogorszenia słyszenia wpływało na możliwość zaburzeń psychicznych. We wspomnianym badaniu 11,4% dorosłych z ubytkiem słuchu miało umiarkowaną lub ciężką depresję, a dodatkowe 19,1% łagodne objawy. Ponadto prawdopodobieństwo zachorowania wzrastało wprost proporcjonalnie do stopnia ubytku słuchu.^[4]

Konsekwencją mniejszego komfortu w słuchaniu muzyki, rozmów towarzyskich, staje się apatia, lęk i osamotnienie. Badania z North-Trondelag Health Study wykazały wpływ niedosłuchu na stany depresyjne, spadek poczucia własnej wartości i złe samopoczucie. Było ono najsilniejsze wśród osób młodych i w średnim wieku, a wręcz niezauważalne wśród osób starszych. W pewnym wieku pogorszenie słyszenia odbierane jest bowiem jako zjawisko „normalne” i nie wpływa tak silnie na samoocenę.^[5]

Procesy poznawcze: uwaga, percepcja, pamięć

Wynikające z ubytku słuchu upośledzenie funkcji życiowych i społecznych objawia się izolowaniem się od rodziny i znajomych, „wycofaniem” i unikaniem kontaktów. Zmniejszona zdolność i chęć do komunikacji przynosi z kolei zakłócenia procesów myślowych. Dzięki funkcjom poznawczym umysłu poznajemy rzeczywistość, przyjmujemy wiedzę o świecie i przetwarzamy informacje. Zaburzenia przetwarzania słuchowego, pozbawiając mózg zdolności słyszenia i upośledzając procesy poznawcze, potęgują ryzyko demencji. Najczęściej spotykane jej objawy to pogorszenie sprawności umysłowej, pamięci krótkotrwałej, trudności w orientacji w czasie i przestrzeni, nasilające się problemy w samodzielnym radzeniu sobie w życiu, apatia, wahania nastroju (zmiana osobowości).

W amerykańskim badaniu Baltimore Longitudinal Study of Aging sprawdzano zmiany zachodzące w mózgu u osób z niedosłuchem w porównaniu ze zdrowo słyszącymi. Na podstawie wyników rezonansu magnetycznego (MRI) oznaczono, że u niedosłyszących w szybszym tempie kurczyła się objętość tkanek w mózgu oraz struktur w prawym płacie skroniowym, odpowiedzialnych za przetwarzanie dźwięków i mowy. Co za tym idzie, wyniki testów poznawczych spadały liniowo wraz ze wzrostem poziomu niedosłuchu. Utrata tkanki w zestawieniu z normą wynosiła dodatkowe 1cm³ rocznie.^[6] Można to tłumaczyć jako konsekwencję zanikania kory mózgowej z powodu braku stymulacji dźwiękowej. Utrudniona percepcja słuchowa powoduje, że większe zasoby poznawcze są przeznaczane na słuchanie ze stratą dla pamięci, kojarzenia i zapamiętywania. Pacjenci są tak skupieni na przysłuchiwaniu się i próbie rozumienia, że ich mózg w końcu koncentruje się szczególnie na tej aktywności.

Istnieje też związek między utratą słuchu, a chorobą Alzheimera, najczęstszą chorobą związaną z otępieniem. Obwodowa deprywacja słuchu może być przyczyną deprywacji sensorycznej (odcięcia od bodźców płynących ze świata zewnętrznego), izolacji społecznej i prowadzić do postępującego pogorszenia funkcji intelektualnych i behawioralnych, demencji. Identyfikacja czynników prowadzących do choroby Alzheimera jest trudna i nie do końca poznana. Możliwe jest, że osoby z niedosłuchem i problemami z rozumieniem mowy są bardziej podatne na rozwój tej choroby niż osoby słyszące prawidłowo.^[7] Wynika tak między innymi z analizy danych tajwańskiego Narodowego Programu Ubezpieczeń Zdrowotnych wraz z badaniem klinicznym pacjentów z rozpoznaną chorobą Alzheimera i grupą kontrolną bez jej objawów (w latach 1998-2011). Okazało się, że ubytek słuchu zwiększa ryzyko wystąpienia choroby neurodegeneracyjnej aż 1,39 krotnie.^[8]

Przypadkowe upadki

Upośledzenie słuchu rzadko wiązane jest z ryzykiem zaburzeń chodu. Co jednak udowodniły analizy National Health and Nutritional Examination Survey z 2001-20014 i 2017 roku. badani w wieku 40-69 lat posiadali niedosłuch i zdarzały im się upadki. Na każde 10 dB ubytku słuchu przypadało 1,4-krotne większe prawdopodobieństwo potknięcia i hospitalizacji z tego powodu w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Upośledzenie słuchu w stopniu lekkim zwiększało to ryzyko aż 3-krotnie^[9] Na układ równowagi składa się działanie narządów: przedsionkowego (w uchu wewnętrznym), wzroku oraz czucia głębokiego, stąd dysfunkcja słuchu może prowadzić do tych zaburzeń (choć ich przyczyn może być więcej) i pogłębiać problem utrzymania stabilnej pozycji, swobodnego poruszania się. Chodzenie wymaga bardzo dużej uwagi, a kiedy osoba niedosłysząca koncentruje się na słuchaniu, może zabraknąć zasobów mentalnych do utrzymania równowagi.

Zdrowie fizyczne

Sprawność fizyczna jest niezbędna do samodzielnego funkcjonowania, a jak wiadomo pogarsza się wraz z wiekiem. Na podstawie badań populacji biorącej udział w Artherosclerosis Risk in Communities w USA w latach 2011-2019 oceniano wpływ pogorszenia słuchu na ogólną kondycję. Wykorzystano test Short Physical Performance Battery (SPPB), który jest doskonałym narzędziem oceny wydolności fizycznej osób starszych. Składa się on z trzech aktywności: utrzymania równowagi, szybkości chodu oraz wstawania z krzesła bez pomocy rąk. Do pomiaru wytrzymałości chodu zastosowano z kolei test 2-minutowego szybkiego marszu. 67% badanych miało niedosłuch od lekkiego do ciężkiego i powodował on niskie wyniki SPPB w porównaniu z prawidłowo słyszącymi. Każde 10 dB ubytku słuchu wiązało się z gorszymi wartościami SPPB i wolniejszą prędkością chodu. Z biegiem lat (przedział 8-letni) szybciej spadała też u badanych kondycja. Osoby z upośledzeniem słuchu w badaniu przeszły również krótszy odcinek w porównaniu z osobami z normą słuchową. Im większy był ubytek słuchu, tym mniejszy dystans pacjent był w stanie przebyć (przy ciężkim uszkodzeniu słuchu – 5,31 m mniej niż prawidłowo słyszący). Niedosłyszący mieli gorszą sprawność (głównie równowagę), gorszą wytrzymałość fizyczną i większe ryzyko pogorszenia tego stanu z biegiem lat.^[10] Upośledzenie słyszenia wpływa na dysfunkcję narządu ruchu poprzez zmniejszoną percepcję bodźców dźwiękowych, które są niezbędne do poruszania się i utrzymania balansu. W uchu wewnętrznym znajduje się zarówno układ przedsionkowy, jak i słuchowy. Uszkodzenie jego struktur poprzez niedosłuch odbiorczy może powodować dysfunkcje obu systemów. Ponadto, jako niepełnosprawność ograniczająca funkcje społeczne, prowadząca do wycofania z życia, niedosłuch może skutkować mniejszą aktywnością fizyczną, brakiem ćwiczeń i ruchu na co dzień. Niedosłyszący są bardziej narażeni na ograniczenia ruchowe. Słaba kondycja niesie ryzyko wystąpienia problemów z poruszaniem, pogarszania się motoryki ciała, pobytu w szpitalu, czy konieczności zaangażowania do opieki nad nimi osób trzecich.

Czy aparaty słuchowe mogą zmniejszyć to ryzyko?

Choć starzenie się jest procesem nieodwracalnym, znacząco można spowolnić jego rozwój. Nie powinno się ignorować pierwszych objawów niedosłuchu, gdyż prowadzi to do bardzo poważnych, negatywnych konsekwencji dla zdrowia pacjenta. Specjaliści laryngolodzy, neurolodzy i geriatrzy radzą, by jak najwcześniej zacząć używać aparatów słuchowych, aby mózg cały czas był stymulowany bodźcami. Protezowanie poprawia rozumienie mowy i nie dopuszcza do deprywacji słuchu („słyszę, ale nie rozumiem”). Jeżeli istnieje choć cień szansy, że pomoce słuchowe dodatkowo uchronią od wymienionych wyżej, poważnych problemów zdrowotnych, warto dać sobie szansę na lepsze życie.

Nie ma zbyt wielu analiz dotyczących wpływu aparatów słuchowych na zachowanie sprawności psycho-fizycznej. Podejmowane są próby uchwycenia zmian, jakie dzięki nim następują. Przykładem tego są wyniki badań przeprowadzonych na Oddziale Geriatrii Samodzielnego Publicznego Szpitala Klinicznego numer 7 Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. 61 pacjentów z niedosłuchem różnego stopnia (średnia wartość progu słyszenia wyniosła 54,4 dB) i zaburzeniami czynności poznawczych uczestniczyło w teście Mini-Mental State Examination (MMSE1 – Krótka Skala Stanu Psychicznego). Następnie dopasowano im aparaty, a po tygodniu ich użytkowania, psycholog kliniczny po raz drugi diagnozował głębokość demencji (test MMSE2). Po zaprotezowaniu uzyskano lepszy wynik testu, co oznacza, że badani stali się bardziej komunikatywni i mieli mniejsze problemy ze zrozumieniem pytań i udzieleniem prawidłowych odpowiedzi. W kilku przypadkach poprzez to badanie rozpoznano mniejszy stopień otępienia niż wynikało z wcześniejszej diagnozy. Dopiero ten lepszy, bo realny rezultat uzyskany za pomocą aparatów słuchowych, świadczył o rzeczywistym procesie przetwarzania informacji przez mózg i funkcjach poznawczych. Dodatkowo ankieta przeprowadzona wśród personelu medycznego wykazała poprawę komunikacji z pacjentami po zaaparatowaniu. Lepiej współpracowali i wykonywali polecenia pielęgniarek, a także wykazywali więcej zaangażowania w proces rehabilitacji. Poprawiły się również relacje i kontakty werbalne między samymi pacjentami.^[11]

Ignorowanie nawet lekkiego ubytku słuchu może przynieść negatywne konsekwencje dla całego organizmu. Zgodnie z przysłowiem lepiej zapobiegać niż leczyć. Znając przyczyny i mając środki chroniące przed zbyt szybką utratą sprawności fizycznej i psychicznej można w prosty sposób zapewnić niezależność, komfort i jakość życia osobom starszym. Niedosłuch powinno się diagnozować i leczyć lub protezować, na osiągane wyniki ma jednak ogromny wpływ wczesne rozpoznanie i podjęcie regularnej, prawidłowo prowadzonej rehabilitacji. Aparaty słuchowe i implanty ślimakowe, jakkolwiek nie zwrócą straconego słuchu, to znacząco spowalniają ten proces. Im szybciej zostaną zastosowane, tym lepiej.

Ubytek słuchu wpływa więc na jakość życia: nastrój, poczucie własnej wartości, samodzielność, relacje rodzinne i społeczne. Warto podjąć działania mające na celu poprawę tychże aspektów. W 2018 roku przeprowadzono w Krakowie badanie wśród osób po 60. roku życia, z niedosłuchem od umiarkowanego do znacznego (45-70 dB), zdecydowanych na używanie aparatów. W odstępie 60 dni (przed i po założeniu pomocy słuchowych) diagnozowano ich samoocenę satysfakcji życiowej. Zaprotezowanie przyniosło zauważalny wzrost zadowolenia z życia, polepszyło się samopoczucie badanych, a zmalały ograniczenia fizyczne i psychiczne wynikające z upośledzenia zdolności słyszenia.^[12]

Jak widać prawidłowy słuch lub założenie w odpowiednim momencie aparatów słuchowych mają bardzo duży wpływ na jakość życia i ogólny stan zdrowia.

Autor: Emilia Onofryjuk

Przypisy:

[1] Na podstawie: Hojan E. (red.), Protetyka słuchu, Wydawnictwo Naukowe UAM, 2015, Poznań, s. 82-83. (Wróć do artykułu)

[2] What Is “Normal Hearing” for Older Adults and Can “Normal-hearing Older Adults” Benefit from Hearing Care Intervention, https://www.hearingreview.com/inside-hearing/research/what-is-normal-hearing-for-older-adults (dostęp: 29.08.2021) (Wróć do artykułu)

[3] What Is “Normal Hearing” for Older Adults and Can “Normal-hearing Older Adults” Benefit from Hearing Care Intervention, https://www.hearingreview.com/inside-hearing/research/what-is-normal-hearing-for-older-adults (dostęp: 29.08.2021) (Wróć do artykułu)

[4] Na podstawie: Li C.-M., Zhang X., Hoffman H. J., Hearing Impairment Associated With Depression in US Adults, National Health and Nutrition Examination Survey 2005-2010 https://jamanetwork.com/journals/jamaotolaryngology/fullarticle/1835392 (dostęp: 20.08.2021) (Wróć do artykułu)

[5] Na podstawie: Tambs K., Moderate Effects of Hearing Loss on Mental Health and Subjective

Well-Being: Results From the Nord-Trøndelag Hearing Loss Study https://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.561.5850&rep=rep1&type=pdf (dostęp 24.08.2021) (Wróć do artykułu)

[6] Na podstawie: Utrata słuchu przyspiesza utratę tkanki mózgowej https://www.medonet.pl/zdrowie/wiadomosci,utrata-sluchu-przyspiesza-utrate-tkanki-mozgowej,artykul,1695055.html (Wróć do artykułu)

[7] Więcej: Ralli M., Gilardi A., Di Stadio A., Severini C., Greco A, De Vincentiis M., Salzano F., Hearing loss and Alzheimer?s disease: A Review https://www.tinnitusjournal.com/articles/hearing-loss-and-alzheimers-disease-a-review-11563.html (dostęp 20.08.2021) (Wróć do artykułu)

[8] Na podstawie: Hung S.-C., Liao K.-F., Muo C.-H., Lai S.-W., Chang C.-W., Hung H.-C., Hearing Loss is Associated With Risk of Alzheimer’s Disease: A Case-Control Study in Older People https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4517989/ (dostęp: 29.08.2021) (Wróć do artykułu)

[9] Na podstawie: Lin F.R., Ferrucci L., Hearing Loss and Falls Among Older Adults in the United States https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3518403/ (dostęp 24.08.2021) (Wróć do artykułu)

[10] Na podstawie: Martinez-Amezcua P., Powell D., Association of Age-Related Hearing Impairment With Physical Functioning Among Community-Dwelling Older Adults in the US https://jamanetwork.com/journals/jamanetworkopen/fullarticle/2781351 (dostęp: 25.08.2021) (Wróć do artykułu)

[11] Na podstawie: Pilecka K., Ocena słuchu w wieku podeszłym i poprawy funkcji poznawczych po zaprotezowaniu niedosłuchu, Uniwersytet Medyczny im. Karola Pileckiego w Poznaniu, 2018, Poznań, s. 25-71 (Wróć do artykułu)

[12] Na podstawie: Pluta-Wilczyk A., Ocena wpływu aparatowania narządu słuchu na subiektywnie postrzeganą jakość życia w grupie osób po 60 r. ż. Wykazujących średnie upośledzenie słuchu, Krakowska Akademia im. A. Frycza-Modrzejewskiego, 2018, Kraków, s. 15-24. (Wróć do artykułu)